گام 5
اصل عطرافشانی فضای حرم به نور علم
همچنانکه استفاده از عطر هنگام تشّرف به زیارت معصومین علیهم السلام از جمله آداب زیارت است و همچنانکه نظافت و تطهیر اماکن مقدّس از آلودگیهای ظاهری برای استفاده بهینه عبادتگران، رسالت انبیاست چنانچه ابراهیم علیه السلام و اسماعیل علیه السلام مأمور تطهیر خانه خدا برای استفاده زایران بیت الله بودند ،معطّر نمودن جان به عطر و نور علم و معطر کردن فضای حرم و قلوب زائران به نور علم از بزرگترین رسالتهای خادمین آستان اهل بیت علیهم السلام خدّام حرم امام رضاست .
آری روشن کردن چراغ دل دوستان اهل بیت علیهم السلام به نور علم و معرفت از روشن نگاه داشتن چراغ حرم مهمتر است و این مهم محقّق نخواهد شد مگر در دو گام: اول علم آموزی و معرفت افزایی خود خادمان حرم و دوم تعلیم علم به دیگران .
امام رضا علیه السلام فرمودند:
(لو علم النّاس محاسن کلامنا لاتّبعونا)
«اگر مردمان زیبایی کلام ما ( اهل بیت) را می دانستند هر آینه از ما پیروی می کردند».
ناگفته پیداست اهمیت زیارت معصومین علیهم السلام به خاطر تقویت محبتّ و تبعیت در زایران است و امام رضا علیه السلام شرط این تبعیت را آگاهی مردم از معارف شیرین اهل بیت علیهم السلام میدانند و در این میان نقش خادمان به عنوان یک حلقه واسطه بسیار مهم به نظر می رسد.
خادمان حرم موظفند با کسب معرفت و معرفت افزایی در زائران، زمینه تبعیت هر چه بیشتر زائران از امامان خویش را فراهم سازند و جام زلال معارف آل محمد صلی الله علیه و آله و سلم را به کام عطشان دوستان این خانواده برسانند و همواره در نظر داشته باشند که خدمت به روح و انسانیت انسانها از خدمت به جسم و دنیای انسانها، بسی والاتر و ارزشمندتر است، مهمترین رسالت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم تزکیه و تعلیم کتاب و حکمت به خلق خداست و بر این اساس خداوند مردم را به علم آموزی در دین در محضر نبی اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمان میدهد و میفرماید:
«چرا از هر گروهی، طایفه ای از آنان (به سوی پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم) کوچ نمی کنند تا در دین آگاهی یابند و به هنگام بازگشت به سوی قوم خود، آنان را بیم دهند.»
از جمله مهمترین انگیزه های زائران و مشتاقان اهل بیت علیهم السلامدر زمان حیات ایشان نیز، علم آموزی و بهره مندی از معارف ناب معصومین علیهم السلام بوده است و تاریخ گواهی می دهد که چه بسیار افرادی که از دوردست ترین نقاط برای کسب علم به محضر اهل بیت علیهم السلام شرفیاب می شدند .
حدیث سلسلةالذّهب سند روشنی بر این مدّعاست که طی آن امام رضا علیه السلام در هنگام عبور از نیشابور و تقاضای ارادتمندان مبنی بر بیان کلامی به عنوان هدیه، آن را ایراد فرمودند.
در همین خصوص و در بیان سیره نبی مکرم صلی الله علیه و آله و سلم آمده است که روزی حضرتش با ورود به مسجد النبی صلی الله علیه و آله و سلم دو حلقه از اصحاب خود را دید که یکی مشغول عبادت و حلقه دیگر مشغول مذاکره علمی بودند. حضرت با دیدن این صحنه فرمودند:
(کلاهما خیرٌ و لکن بالتّعلیم ارسلت)
«کار هر دو گروه خوب است، امّا من برای آموختن و تعلیم فرستاده شده ام».و آنگاه در میان حلقه مذاکره علمی نشستند .
این داستان به خوبی بیان کننده رسالت مسجد و اماکن مذهبی است که باید محوریت آنها براساس علم آموزی و تعلیم باشد و حرم امام رضا علیه السلام نیز به عنوان یکی از متبرّکترین بقعه ها و مراکز عبادت لازم است این رسالت را دنبال کند و خادمان حرم به عنوان عوامل اجرایی معنویات اهل بیت علیهم السلام و امام رضا علیه السلام باید در تحقق این مهم نقش بسزایی ایفا کنند .
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در مقام پرسش و پاسخ و جواب به ابوذر درباره برتری علم بر ذکر فرمودند:
«یک ساعت نشستن برای مذاکره علمی، نزد خداوند از هزار شب عبادتی که هر شبش انسان، هزار رکعت نماز بخواند ،محبوبتر است، یک ساعت نشستن برای مذاکره علمی، نزد خداوند از هزار جنگ در راه خدا و ختم تمام قرآن محبوبتر است، ابوذر گفت: ای رسول خدا! آیا یک ساعت مذاکره علمی از خواندن تمام قرآن بهتر است؟! پس پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: ای ابوذر! یک ساعت نشستن برای مذاکره علمی، نزد خدا از دوازده هزار ختم قرآن، محبوبتر است، بر شما باد به مذاکره علمی، چرا که شما با علم، حرام را از حلال باز می شناسید، ای ابوذر یک ساعت نشستن در جلسه مذاکره علمی، برای تو از یکسال عبادت که روزهایش را روزه دار و شبهایش را به عبادت مشغول باشی، بهتر است…»
از اینرو ضمن ارج نهادن به تلاشهای خالصانه خادمین آستان قدس رضوی، نسبت به سامان بخشیدن امور عبادی و انتظامی حرم، لازم است این عزیزان نسبت به فرهنگی ساختن فضای حرم و آماده سازی بستر علم آموزی تلاش افزونتری داشته باشند تا همچنانکه زائران با ورود به حرم، عطر ملکوتی ذکر ولایت را استشمام میکنند، احساس دومی هم در آنان نسبت به فضای علمی و معرفتی حرم بیدار شود .
تشکیل حلقه های علمی و مذاکره علمی درباره اصول و فروع دین و تبدیل حرم به بزرگترین دانشگاههای تربیتی با بیشترین و علاقمندترین دانش پژوهان توسط برنامه ریزان و خادمان حرم به عنوان مدرسان و مربیان دلسوز این مکان ،امری مهم و حیاتی به نظر می رسد .
در یک نگاه کلّی می توان دلایل لزوم و اهمیت فرهنگی نمودن فضای حرم را اینگونه برشمرد:
1- سنتّ و شیوه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در مسجد النبی صلی الله علیه و آله و سلم تشکیل هسته های علمی بوده است.
2- پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و اهل بیت علیهم السلام در مسجد و بیوت خود به پاسخگویی سؤالات مردم می پرداختند .
3- معصومین علیهم السلام نسبت به علم آموزی و تشکیل جلسات علمی و دینی تأکید فراوانی داشتند .
4- امام رضا علیه السلام همواره پاسخگوی سؤالات مردمی بودندو حتی در مناظره با سران مکاتب دیگر برای آگاهی بخشی شرکت فعّال داشتند .
5- مشکل عمده بسیاری از زائران و مجاوران حرم ،جهالت، ضعف آگاهی های دینی و کمی معرفت نسبت به دین و امامان خویش است و فرصت زیارت بهترین زمان برای درمان این مشکل دوستان علی ابن موسی الرّضا علیه السلام به شمار می رود .
6- در مجموع روایات اهل بیت علیهم السلام به برتری و اولویت علم بر ذکر و عبادت تأکید شده است .
7- در زمان حیات اهل بیت علیهم السلام بیشترین مراجعه مردم برای علم افزایی و یافتن پاسخ پرسشهای خود بوده است .
8- اشتغال به ذکر و عبادت بدون پشتوانه علم و معرفت به آسیب هایی نظیر غلوّ، غرور یا تحجّر و… منجر می شود .
9- علم همچون ذکر، خود به تنهایی از بزرگترین عبادات بوده و عامل تقرب به خداست.
اصل عطرافشانی فضای حرم به نور علم
همچنانکه استفاده از عطر هنگام تشّرف به زیارت معصومین علیهم السلام از جمله آداب زیارت است و همچنانکه نظافت و تطهیر اماکن مقدّس از آلودگیهای ظاهری برای استفاده بهینه عبادتگران، رسالت انبیاست چنانچه ابراهیم علیه السلام و اسماعیل علیه السلام مأمور تطهیر خانه خدا برای استفاده زایران بیت الله بودند ،معطّر نمودن جان به عطر و نور علم و معطر کردن فضای حرم و قلوب زائران به نور علم از بزرگترین رسالتهای خادمین آستان اهل بیت علیهم السلام خدّام حرم امام رضاست .
آری روشن کردن چراغ دل دوستان اهل بیت علیهم السلام به نور علم و معرفت از روشن نگاه داشتن چراغ حرم مهمتر است و این مهم محقّق نخواهد شد مگر در دو گام: اول علم آموزی و معرفت افزایی خود خادمان حرم و دوم تعلیم علم به دیگران .
امام رضا علیه السلام فرمودند:
(لو علم النّاس محاسن کلامنا لاتّبعونا)
«اگر مردمان زیبایی کلام ما ( اهل بیت) را می دانستند هر آینه از ما پیروی می کردند».
ناگفته پیداست اهمیت زیارت معصومین علیهم السلام به خاطر تقویت محبتّ و تبعیت در زایران است و امام رضا علیه السلام شرط این تبعیت را آگاهی مردم از معارف شیرین اهل بیت علیهم السلام میدانند و در این میان نقش خادمان به عنوان یک حلقه واسطه بسیار مهم به نظر می رسد.
خادمان حرم موظفند با کسب معرفت و معرفت افزایی در زائران، زمینه تبعیت هر چه بیشتر زائران از امامان خویش را فراهم سازند و جام زلال معارف آل محمد صلی الله علیه و آله و سلم را به کام عطشان دوستان این خانواده برسانند و همواره در نظر داشته باشند که خدمت به روح و انسانیت انسانها از خدمت به جسم و دنیای انسانها، بسی والاتر و ارزشمندتر است، مهمترین رسالت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم تزکیه و تعلیم کتاب و حکمت به خلق خداست و بر این اساس خداوند مردم را به علم آموزی در دین در محضر نبی اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمان میدهد و میفرماید:
«چرا از هر گروهی، طایفه ای از آنان (به سوی پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم) کوچ نمی کنند تا در دین آگاهی یابند و به هنگام بازگشت به سوی قوم خود، آنان را بیم دهند.»
از جمله مهمترین انگیزه های زائران و مشتاقان اهل بیت علیهم السلامدر زمان حیات ایشان نیز، علم آموزی و بهره مندی از معارف ناب معصومین علیهم السلام بوده است و تاریخ گواهی می دهد که چه بسیار افرادی که از دوردست ترین نقاط برای کسب علم به محضر اهل بیت علیهم السلام شرفیاب می شدند .
حدیث سلسلةالذّهب سند روشنی بر این مدّعاست که طی آن امام رضا علیه السلام در هنگام عبور از نیشابور و تقاضای ارادتمندان مبنی بر بیان کلامی به عنوان هدیه، آن را ایراد فرمودند.
در همین خصوص و در بیان سیره نبی مکرم صلی الله علیه و آله و سلم آمده است که روزی حضرتش با ورود به مسجد النبی صلی الله علیه و آله و سلم دو حلقه از اصحاب خود را دید که یکی مشغول عبادت و حلقه دیگر مشغول مذاکره علمی بودند. حضرت با دیدن این صحنه فرمودند:
(کلاهما خیرٌ و لکن بالتّعلیم ارسلت)
«کار هر دو گروه خوب است، امّا من برای آموختن و تعلیم فرستاده شده ام».و آنگاه در میان حلقه مذاکره علمی نشستند .
این داستان به خوبی بیان کننده رسالت مسجد و اماکن مذهبی است که باید محوریت آنها براساس علم آموزی و تعلیم باشد و حرم امام رضا علیه السلام نیز به عنوان یکی از متبرّکترین بقعه ها و مراکز عبادت لازم است این رسالت را دنبال کند و خادمان حرم به عنوان عوامل اجرایی معنویات اهل بیت علیهم السلام و امام رضا علیه السلام باید در تحقق این مهم نقش بسزایی ایفا کنند .
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در مقام پرسش و پاسخ و جواب به ابوذر درباره برتری علم بر ذکر فرمودند:
«یک ساعت نشستن برای مذاکره علمی، نزد خداوند از هزار شب عبادتی که هر شبش انسان، هزار رکعت نماز بخواند ،محبوبتر است، یک ساعت نشستن برای مذاکره علمی، نزد خداوند از هزار جنگ در راه خدا و ختم تمام قرآن محبوبتر است، ابوذر گفت: ای رسول خدا! آیا یک ساعت مذاکره علمی از خواندن تمام قرآن بهتر است؟! پس پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: ای ابوذر! یک ساعت نشستن برای مذاکره علمی، نزد خدا از دوازده هزار ختم قرآن، محبوبتر است، بر شما باد به مذاکره علمی، چرا که شما با علم، حرام را از حلال باز می شناسید، ای ابوذر یک ساعت نشستن در جلسه مذاکره علمی، برای تو از یکسال عبادت که روزهایش را روزه دار و شبهایش را به عبادت مشغول باشی، بهتر است…»
از اینرو ضمن ارج نهادن به تلاشهای خالصانه خادمین آستان قدس رضوی، نسبت به سامان بخشیدن امور عبادی و انتظامی حرم، لازم است این عزیزان نسبت به فرهنگی ساختن فضای حرم و آماده سازی بستر علم آموزی تلاش افزونتری داشته باشند تا همچنانکه زائران با ورود به حرم، عطر ملکوتی ذکر ولایت را استشمام میکنند، احساس دومی هم در آنان نسبت به فضای علمی و معرفتی حرم بیدار شود .
تشکیل حلقه های علمی و مذاکره علمی درباره اصول و فروع دین و تبدیل حرم به بزرگترین دانشگاههای تربیتی با بیشترین و علاقمندترین دانش پژوهان توسط برنامه ریزان و خادمان حرم به عنوان مدرسان و مربیان دلسوز این مکان ،امری مهم و حیاتی به نظر می رسد .
در یک نگاه کلّی می توان دلایل لزوم و اهمیت فرهنگی نمودن فضای حرم را اینگونه برشمرد:
1- سنتّ و شیوه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در مسجد النبی صلی الله علیه و آله و سلم تشکیل هسته های علمی بوده است.
2- پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و اهل بیت علیهم السلام در مسجد و بیوت خود به پاسخگویی سؤالات مردم می پرداختند .
3- معصومین علیهم السلام نسبت به علم آموزی و تشکیل جلسات علمی و دینی تأکید فراوانی داشتند .
4- امام رضا علیه السلام همواره پاسخگوی سؤالات مردمی بودندو حتی در مناظره با سران مکاتب دیگر برای آگاهی بخشی شرکت فعّال داشتند .
5- مشکل عمده بسیاری از زائران و مجاوران حرم ،جهالت، ضعف آگاهی های دینی و کمی معرفت نسبت به دین و امامان خویش است و فرصت زیارت بهترین زمان برای درمان این مشکل دوستان علی ابن موسی الرّضا علیه السلام به شمار می رود .
6- در مجموع روایات اهل بیت علیهم السلام به برتری و اولویت علم بر ذکر و عبادت تأکید شده است .
7- در زمان حیات اهل بیت علیهم السلام بیشترین مراجعه مردم برای علم افزایی و یافتن پاسخ پرسشهای خود بوده است .
8- اشتغال به ذکر و عبادت بدون پشتوانه علم و معرفت به آسیب هایی نظیر غلوّ، غرور یا تحجّر و… منجر می شود .
9- علم همچون ذکر، خود به تنهایی از بزرگترین عبادات بوده و عامل تقرب به خداست.
