گام 8
اصل خدمت خالصانه
یکی از ارزشمندترین عبادات اسلامی و از جمله مهمترین مسئولیتهای یک انسان مسلمان، خدمت رسانی و کمک به خواهران و برادران انسانی و دینی خود با قصد جلب رضایت خداوند متعال است. قرآن برقراری ارتباط با خدا را در کنار برقراری ارتباط با خلق ذکر کرده و در کنار دستور به اقامه نماز به عنوان سمبل ارتباط با حق، به پرداخت زکات به عنوان سمبل ارتباط عاطفی مالی با خلق فرمان داده است .
فرمان به انفاق، صدقه، قرض الحسنه، ایثار، تعاون به برّ و… همه و همه در راستای همین وظیفه انسانی و دینی است .امامان علیهم السلام در خدمت به خلق کوتاهی نمی کردند و آن را چون هدیهای ارزشمند از جانب خدا دوست می داشتند. چنانچه پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: «هنگامی که خداوند اراده کند نسبت به جمعیتی نیکی نماید هدیه گرانبهایی برای آنها می فرستد، عرض کردند: چه هدیه ای؟ فرمود: میهمان که با روزی اش وارد می شود و گناهان میزبان را با خود می برد و بخشوده می شوند ».
شهر آشوب در بیان سیره امام رضا علیه السلام نقل می کند:
«روزی حضرت رضا علیه السلام وارد حمّام شد. مردی بدون آنکه حضرت را بشناسد از ایشان خواست تا او را کیسه بکشند و گفت: (دلکّنی) «مرا کیسه بکش» و آن حضرت بدون درنگ از این خدمت استقبال کرد ».
بر مؤمن لازم است در خدمت به خلق همه را به چشم عزیزترین نزدیکان خود ببیند و دست محبتّ بر سر همگان بکشد تا بتواند به مقام «محسنین» نائل آید. حضرت علی علیه السلام در تعریف «محسن» می فرمایند:
(المحسن من عمّ النّاس بالإحسان).غرر الحکم /ص 388
«محسن کسی است که به همه مردم احسان کند».
پوریای ولی می گوید:
تا توانی به جهان خدمت محتاجـان کن
بـه دمـی یــا درمی یا قدمی یا قلمی
اهل بیت علیهم السلام در آموزش خدمت خالصانه در این زمینه، از همگان گوی سبقت ربوده اند، بی جهت نیست که خداوند این خاندان را در قرآن با نام «السّابقون السّابقون» خوانده است .خدمت خالصانه ای که در قبال آن انتظار هیچ پاداش و یا حتی تشکّری نباشد، چنانچه وقتی اهل بیت علیهم السلام سه روز روزه گرفتند و در هر سه روز افطار خود را به مسکین، یتیم و اسیر دادند و با آب افطار نمودند زبان حالشان چنین بود و خداوند در وصف این خدمت خالصانه ایشان فرمود:
(إنمّا نطعمکم لوجه الله لا نرید منکم جزاءً و لا شکوراً)
«همانا، تنها به خاطر خدا شما را اطعام کردیم و (در مقابل) از شما هیچ پاداش و یا تشکّری نمی خواهیم ».
در کنار خدمت خالصانه، در روایات از کوتاهی در خدمت و یا منت گذاشتن پس از خدمت و احسان به عنوان آفات خدمت، به شدّت پرهیز داده شده است .
ابوهارون میگوید: من در خدمت امام صادق علیه السلام بودم که به چند تن فرمود: چرا شما ما را سبک می شمارید؟ «ما لکم تستخفّون بنا» پس مردی خراسانی برخاست و گفت: به خدا پناه می بریم از اینکه به تو یا چیزی از اوامر تو بی توجّه باشیم و آن را سبک انگاریم .امام علیه السلام فرمود: آری تو خود یکی از کسانی هستی که مرا سبک می شماری. او گفت به خدا پناه می برم از اینکه شما را سبک بشمارم. امام علیه السلام فرمود: وای بر تو! آیا نشنیدی فلانی وقتی که ما نزدیک جحفه بودیم به تو می گفت: مرا به مسافت یک میل سوار کن که به خدا وامانده ام؟ و به خدا سوگند تو به او نگاه هم نکردی و هیچ پاسخی به او ندادی و او را سبک شمردی .
«من استخفّ بمؤمنٍ فینا استخفّ و ضیع حرمة الله عزّوجلّ»
«هر کس مؤمنی را سبک شمرد، ما را سبک شمرده و حرمت خدای عزّوجلّ را تباه ساخته است».
حضرت علی علیه السلام به مالک اشتر در خصوص پرهیز از منت گذاری فرمودند:
(و ایاک و المنّ علی رعیتک باحسانک أوالتّزیدّ فیما کان من فعلک…… فإنّ المنّ یبْطل الاحسان و التّزیدّ یذهب بنور الحقّ و…) 1نهج البلاغه /ص444
«مبادا هرگز با خدمت هایی که انجام داده ای بر مردم منت گذاری یا آنچه را انجام داده ای بزرگ بشماری… زیرا منتّ نهادن، پاداش نیکوکاری را از بین می برد و کاری را بزرگ شمردن، نور حق را خاموش می گرداند».
اصل خدمت خالصانه
یکی از ارزشمندترین عبادات اسلامی و از جمله مهمترین مسئولیتهای یک انسان مسلمان، خدمت رسانی و کمک به خواهران و برادران انسانی و دینی خود با قصد جلب رضایت خداوند متعال است. قرآن برقراری ارتباط با خدا را در کنار برقراری ارتباط با خلق ذکر کرده و در کنار دستور به اقامه نماز به عنوان سمبل ارتباط با حق، به پرداخت زکات به عنوان سمبل ارتباط عاطفی مالی با خلق فرمان داده است .
فرمان به انفاق، صدقه، قرض الحسنه، ایثار، تعاون به برّ و… همه و همه در راستای همین وظیفه انسانی و دینی است .امامان علیهم السلام در خدمت به خلق کوتاهی نمی کردند و آن را چون هدیهای ارزشمند از جانب خدا دوست می داشتند. چنانچه پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: «هنگامی که خداوند اراده کند نسبت به جمعیتی نیکی نماید هدیه گرانبهایی برای آنها می فرستد، عرض کردند: چه هدیه ای؟ فرمود: میهمان که با روزی اش وارد می شود و گناهان میزبان را با خود می برد و بخشوده می شوند ».
شهر آشوب در بیان سیره امام رضا علیه السلام نقل می کند:
«روزی حضرت رضا علیه السلام وارد حمّام شد. مردی بدون آنکه حضرت را بشناسد از ایشان خواست تا او را کیسه بکشند و گفت: (دلکّنی) «مرا کیسه بکش» و آن حضرت بدون درنگ از این خدمت استقبال کرد ».
بر مؤمن لازم است در خدمت به خلق همه را به چشم عزیزترین نزدیکان خود ببیند و دست محبتّ بر سر همگان بکشد تا بتواند به مقام «محسنین» نائل آید. حضرت علی علیه السلام در تعریف «محسن» می فرمایند:
(المحسن من عمّ النّاس بالإحسان).غرر الحکم /ص 388
«محسن کسی است که به همه مردم احسان کند».
پوریای ولی می گوید:
تا توانی به جهان خدمت محتاجـان کن
بـه دمـی یــا درمی یا قدمی یا قلمی
اهل بیت علیهم السلام در آموزش خدمت خالصانه در این زمینه، از همگان گوی سبقت ربوده اند، بی جهت نیست که خداوند این خاندان را در قرآن با نام «السّابقون السّابقون» خوانده است .خدمت خالصانه ای که در قبال آن انتظار هیچ پاداش و یا حتی تشکّری نباشد، چنانچه وقتی اهل بیت علیهم السلام سه روز روزه گرفتند و در هر سه روز افطار خود را به مسکین، یتیم و اسیر دادند و با آب افطار نمودند زبان حالشان چنین بود و خداوند در وصف این خدمت خالصانه ایشان فرمود:
(إنمّا نطعمکم لوجه الله لا نرید منکم جزاءً و لا شکوراً)
«همانا، تنها به خاطر خدا شما را اطعام کردیم و (در مقابل) از شما هیچ پاداش و یا تشکّری نمی خواهیم ».
در کنار خدمت خالصانه، در روایات از کوتاهی در خدمت و یا منت گذاشتن پس از خدمت و احسان به عنوان آفات خدمت، به شدّت پرهیز داده شده است .
ابوهارون میگوید: من در خدمت امام صادق علیه السلام بودم که به چند تن فرمود: چرا شما ما را سبک می شمارید؟ «ما لکم تستخفّون بنا» پس مردی خراسانی برخاست و گفت: به خدا پناه می بریم از اینکه به تو یا چیزی از اوامر تو بی توجّه باشیم و آن را سبک انگاریم .امام علیه السلام فرمود: آری تو خود یکی از کسانی هستی که مرا سبک می شماری. او گفت به خدا پناه می برم از اینکه شما را سبک بشمارم. امام علیه السلام فرمود: وای بر تو! آیا نشنیدی فلانی وقتی که ما نزدیک جحفه بودیم به تو می گفت: مرا به مسافت یک میل سوار کن که به خدا وامانده ام؟ و به خدا سوگند تو به او نگاه هم نکردی و هیچ پاسخی به او ندادی و او را سبک شمردی .
«من استخفّ بمؤمنٍ فینا استخفّ و ضیع حرمة الله عزّوجلّ»
«هر کس مؤمنی را سبک شمرد، ما را سبک شمرده و حرمت خدای عزّوجلّ را تباه ساخته است».
حضرت علی علیه السلام به مالک اشتر در خصوص پرهیز از منت گذاری فرمودند:
(و ایاک و المنّ علی رعیتک باحسانک أوالتّزیدّ فیما کان من فعلک…… فإنّ المنّ یبْطل الاحسان و التّزیدّ یذهب بنور الحقّ و…) 1نهج البلاغه /ص444
«مبادا هرگز با خدمت هایی که انجام داده ای بر مردم منت گذاری یا آنچه را انجام داده ای بزرگ بشماری… زیرا منتّ نهادن، پاداش نیکوکاری را از بین می برد و کاری را بزرگ شمردن، نور حق را خاموش می گرداند».
