گام 19
اصل توجه به محرومان، مسکینان و مستمندان
خانه و حرم اهل بیت علیهم السلام همواره در طول تاریخ مأمن فقراء و مستمندان و ملجأ غریبان و نیازمندان بوده است و طبقات محروم جامعه در زمان حیات نبی اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و معصومین علیهم السلام بدون هیچ واهمه و واسطه ای می توانستند برای عرض حاجات خویش به محضر آن بزرگواران شرفیاب شوند، در کنار آنان بنشینند و با احساس آرامش کامل مشکلات خویش را بازگو نمایند .
خداوند متعال در قرآن پیغمبرش را فرمان میدهد تا با آغوش باز از این طبقه اجتماعی استقبال نماید و برای خوشایند مترفین و أشراف، ایشان را طرد ننماید:
(ولا تطرد الذّین یدعون ربهّم بالغداة و العشی یریدون وجهه…)
«مؤمنین (فقیری) را که صبح و شام خدا را می خوانند و جز ذات پاک او نظری ندارند، از خود دور مکن…» در همین راستا حضرت نوح نیز به قومش می فرمود:
(و ما أنا بطارد المؤمنین)
«من هرگز مؤمنین (فقیر) را از خود دور نخواهم کرد».
در سیره اهل بیت علیهم السلام، طبقات محروم اجتماعی که همواره از سوی عموم مورد بی توجهی واقع می شدند و عملاً در حاشیه قرار می گرفتند، مورد تفقّد، عنایت و نظر خاصّ امامان علیهم السلام بوده اند .
سوره انسان که از افتخارات اهل بیت علیهم السلام محسوب میگردد به زیبایی به این سیره معصومین علیهم السلام اشاره می کند و با بیان اینکه یتیمان، مسکینان و حتی اسیران (که دینی غیر از اسلام داشتند) از درب این خانه نا امید برنمی گشتند، در وصف این فضیلت اخلاقی اهل بیت علیهم السلام می فرماید:
(و یطعمون الطّعام علی حبّه مسکیناً و یتیماً و أسیراً)
«و غذا ی ( خویش) را با اینکه به آن علاقه (و نیاز) دارند به مسکین و یتیم و أسیر می دهند…»
کرم اهل بیت علیهم السلام و در رأس آنان حضرت علی علیه السلام تا بدان جاست که حتی سائل را در نماز هم دست خالی بر نمی گردانند. چنانچه قرآن می فرماید:
(إنمّا ولیکم الله و رسوله والذین آمنوا الذّین یقیمون الصّلاة و یؤتون الزکاة و هم راکعون)
«همانا ولی و سرپرست شمــا تنهــا خــداست و رسول او و مؤمنین، همان مؤمنینی که نماز را برپا میدارند و در رکوع زکات می دهند».
همچنین اهل بیت علیهم السلام در همه حالات به فقرا و مساکین رسیدگی می نموده اند، قرآن در این خصوص می فرماید:
حضرت علی علیه السلام چهار درهم را یکی شبانه، یکی روزانه ،یکی مخفیانه و دیگری آشکارا انفاق نمود:
(الذّین ینفقون أموالهم بالیل و النّهار سراً و علانیةً فلهم أجرهم عند ربّهم…)
«کسانی که دارایی شان را شبانه و روزانه، مخفیانه و آشکارا انفاق میکنند، پس اجرشان نزد پروردگارشان محفوظ است…»
حضرت علی علیه السلام به کارگزار ارشد خود مالک اشتر در خصوص رعایت حال طبقات محروم جامعه می فرماید:
(ثمّ الله فی الطّبقة السّفْلی من الذّین لا حیلة لهم من المساکین و المحتاجین و أهل البؤسی و الزّمنی، فانّ فی هذه الطبّقه قانعاً و معترّا و احفظ للّه ما استحفظک من حقّه فیهم و اجعل لهم قسماً من بیت مالک…)
«سپس خدا را در نظر بگیر در طبقه فرودست از مردم ،آنان که راه چاره ای ندارند و از درویشان و نیازمندان و بینوایان و آنانکه از بیماری بر جای مانده اند، زیرا در این طبقه مستمندی و سائلی یافت میشود که حاجتش را ابراز نمیکند ، پس به خاطر خدا حقّ آنان را أدا کن و سهمی از دارایی ات را به ایشان اختصاص بده…»
امام سجاد علیه السلام نیز به حاشیه نشینان بیمار توجه خاصّی داشتند. شهید مطهری در کتاب داستان راستان می نویسد:
«در مدینه چند نفر بیمار جذامی بود. مردم با تنفّر و وحشت از آنها دوری میکردند. این بیچارگان بیش از آن اندازه که جسماً از بیماری خود رنج میبردند، روحاً از تنفّر و انزجار مردم رنج می کشیدند و چون میدیدند دیگران از آنها تنفّر دارند خودشان با هم نشست و برخاست میکردند. یک روز ،هنگامی که دور هم نشسته بودند غذا میخوردند، علی بن الحسین زین العابدین علیه السلام از آنجا عبور کرد. آنها امام را به سر سفره خود دعوت کردند. امام معذرت خواست و فرمود:
«من روزه دارم. اگر روزه نمیداشتم پایین می آمدم. از شما تقاضا میکنم فلان روز مهمان من باشید ».
این را گفت و رفت .امام در خانه دستور داد غذایی بسیار عالی و مطبوع پختند .میهمانان طبق وعده قبلی حاضر شدند. سفره ای محترمانه برایشان گسترده شد. آنها غذای خود را خوردند و امام هم در کنار همان سفره غذای خود را صرف کرد».
در سیره نگاری خاص امام رئوف و مهربان، حضرت علی ابن موسی الرضا علیه السلام نیز توجه به دوست و دشمن به چشم میخورد، امام جواد علیه السلام در بیان علت نامگذاری پدرشان به «رضا» فرمودند: «زیرا مخالفان از دشمنان و موافقان از دوستان از او راضی بودند».
همچنین در خصوص توجه آن حضرت به مساکین و اطعام و اکرام ایشان آمده است:
دو تن از اصحاب آن حضرت به نامهای یاسر و نادر میگویند: امام رضا علیه السلام به ما فرمود: «هرگاه من، در حالی که مشغول خوردن هستید، به سراغ شما آمدم، برنخیزید تا از خوردن فارغ شوید.» و چه بسا جمعی از ما را احضار می کرد و به حضرت علیه السلام عرض می شد که ایشان مشغول خوردن هستند و امام علیه السلام می فرمود: «رهایشان کنید تا از خوردن فارغ گردند».
عبدالله بن صلت به نقل از مردمی از اهل بلخ میگوید: در سفر امام رضا علیه السلام به خراسان، همراه ایشان بودم. روزی دستور داد برایش سفره بگسترانند و همه غلامان خود را از سیاه گرفته تا دیگران، بر سفره گرد آورد. عرض کردم: قربانت گردم! کاش سفره ایشان را جدا می کردی! امام علیه السلام فرمود:
« دست بردار، خداوند تبارک و تعالی، یکی است و پدر هم یکی و مادر هم یکی و پاداش، به اعمال است».
از این رو به جاست خادمان و برنامه ریزان بارگاه رضوی که نمایندگان آن حضرت در پذیرایی و میزبانی از زائران حرم رضوی به شمار میروند، با سعه صدر و رأفت تمام ،پناهندگان به کهف أمن و أمان رضوی را مورد لطف و تفقّد خویش قرار دهند و با رسیدگی و اکرام و اطعام و تحمّل ایشان، یاد و سیره معصومین علیهم السلام را زنده نگاه دارند.
فراموش نشود گاهی زائرانی با هیأتی ساده و فقیرانه، به شدّت مورد عنایت صاحب خانه اند و کوچکترین ناملایمتی نسبت به ایشان خلاف رضایت میزبان اصلی بزم زیارت ،حضرت علی ابن موسی الرضا علیه السلام است.
اصل توجه به محرومان، مسکینان و مستمندان
خانه و حرم اهل بیت علیهم السلام همواره در طول تاریخ مأمن فقراء و مستمندان و ملجأ غریبان و نیازمندان بوده است و طبقات محروم جامعه در زمان حیات نبی اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و معصومین علیهم السلام بدون هیچ واهمه و واسطه ای می توانستند برای عرض حاجات خویش به محضر آن بزرگواران شرفیاب شوند، در کنار آنان بنشینند و با احساس آرامش کامل مشکلات خویش را بازگو نمایند .
خداوند متعال در قرآن پیغمبرش را فرمان میدهد تا با آغوش باز از این طبقه اجتماعی استقبال نماید و برای خوشایند مترفین و أشراف، ایشان را طرد ننماید:
(ولا تطرد الذّین یدعون ربهّم بالغداة و العشی یریدون وجهه…)
«مؤمنین (فقیری) را که صبح و شام خدا را می خوانند و جز ذات پاک او نظری ندارند، از خود دور مکن…» در همین راستا حضرت نوح نیز به قومش می فرمود:
(و ما أنا بطارد المؤمنین)
«من هرگز مؤمنین (فقیر) را از خود دور نخواهم کرد».
در سیره اهل بیت علیهم السلام، طبقات محروم اجتماعی که همواره از سوی عموم مورد بی توجهی واقع می شدند و عملاً در حاشیه قرار می گرفتند، مورد تفقّد، عنایت و نظر خاصّ امامان علیهم السلام بوده اند .
سوره انسان که از افتخارات اهل بیت علیهم السلام محسوب میگردد به زیبایی به این سیره معصومین علیهم السلام اشاره می کند و با بیان اینکه یتیمان، مسکینان و حتی اسیران (که دینی غیر از اسلام داشتند) از درب این خانه نا امید برنمی گشتند، در وصف این فضیلت اخلاقی اهل بیت علیهم السلام می فرماید:
(و یطعمون الطّعام علی حبّه مسکیناً و یتیماً و أسیراً)
«و غذا ی ( خویش) را با اینکه به آن علاقه (و نیاز) دارند به مسکین و یتیم و أسیر می دهند…»
کرم اهل بیت علیهم السلام و در رأس آنان حضرت علی علیه السلام تا بدان جاست که حتی سائل را در نماز هم دست خالی بر نمی گردانند. چنانچه قرآن می فرماید:
(إنمّا ولیکم الله و رسوله والذین آمنوا الذّین یقیمون الصّلاة و یؤتون الزکاة و هم راکعون)
«همانا ولی و سرپرست شمــا تنهــا خــداست و رسول او و مؤمنین، همان مؤمنینی که نماز را برپا میدارند و در رکوع زکات می دهند».
همچنین اهل بیت علیهم السلام در همه حالات به فقرا و مساکین رسیدگی می نموده اند، قرآن در این خصوص می فرماید:
حضرت علی علیه السلام چهار درهم را یکی شبانه، یکی روزانه ،یکی مخفیانه و دیگری آشکارا انفاق نمود:
(الذّین ینفقون أموالهم بالیل و النّهار سراً و علانیةً فلهم أجرهم عند ربّهم…)
«کسانی که دارایی شان را شبانه و روزانه، مخفیانه و آشکارا انفاق میکنند، پس اجرشان نزد پروردگارشان محفوظ است…»
حضرت علی علیه السلام به کارگزار ارشد خود مالک اشتر در خصوص رعایت حال طبقات محروم جامعه می فرماید:
(ثمّ الله فی الطّبقة السّفْلی من الذّین لا حیلة لهم من المساکین و المحتاجین و أهل البؤسی و الزّمنی، فانّ فی هذه الطبّقه قانعاً و معترّا و احفظ للّه ما استحفظک من حقّه فیهم و اجعل لهم قسماً من بیت مالک…)
«سپس خدا را در نظر بگیر در طبقه فرودست از مردم ،آنان که راه چاره ای ندارند و از درویشان و نیازمندان و بینوایان و آنانکه از بیماری بر جای مانده اند، زیرا در این طبقه مستمندی و سائلی یافت میشود که حاجتش را ابراز نمیکند ، پس به خاطر خدا حقّ آنان را أدا کن و سهمی از دارایی ات را به ایشان اختصاص بده…»
امام سجاد علیه السلام نیز به حاشیه نشینان بیمار توجه خاصّی داشتند. شهید مطهری در کتاب داستان راستان می نویسد:
«در مدینه چند نفر بیمار جذامی بود. مردم با تنفّر و وحشت از آنها دوری میکردند. این بیچارگان بیش از آن اندازه که جسماً از بیماری خود رنج میبردند، روحاً از تنفّر و انزجار مردم رنج می کشیدند و چون میدیدند دیگران از آنها تنفّر دارند خودشان با هم نشست و برخاست میکردند. یک روز ،هنگامی که دور هم نشسته بودند غذا میخوردند، علی بن الحسین زین العابدین علیه السلام از آنجا عبور کرد. آنها امام را به سر سفره خود دعوت کردند. امام معذرت خواست و فرمود:
«من روزه دارم. اگر روزه نمیداشتم پایین می آمدم. از شما تقاضا میکنم فلان روز مهمان من باشید ».
این را گفت و رفت .امام در خانه دستور داد غذایی بسیار عالی و مطبوع پختند .میهمانان طبق وعده قبلی حاضر شدند. سفره ای محترمانه برایشان گسترده شد. آنها غذای خود را خوردند و امام هم در کنار همان سفره غذای خود را صرف کرد».
در سیره نگاری خاص امام رئوف و مهربان، حضرت علی ابن موسی الرضا علیه السلام نیز توجه به دوست و دشمن به چشم میخورد، امام جواد علیه السلام در بیان علت نامگذاری پدرشان به «رضا» فرمودند: «زیرا مخالفان از دشمنان و موافقان از دوستان از او راضی بودند».
همچنین در خصوص توجه آن حضرت به مساکین و اطعام و اکرام ایشان آمده است:
دو تن از اصحاب آن حضرت به نامهای یاسر و نادر میگویند: امام رضا علیه السلام به ما فرمود: «هرگاه من، در حالی که مشغول خوردن هستید، به سراغ شما آمدم، برنخیزید تا از خوردن فارغ شوید.» و چه بسا جمعی از ما را احضار می کرد و به حضرت علیه السلام عرض می شد که ایشان مشغول خوردن هستند و امام علیه السلام می فرمود: «رهایشان کنید تا از خوردن فارغ گردند».
عبدالله بن صلت به نقل از مردمی از اهل بلخ میگوید: در سفر امام رضا علیه السلام به خراسان، همراه ایشان بودم. روزی دستور داد برایش سفره بگسترانند و همه غلامان خود را از سیاه گرفته تا دیگران، بر سفره گرد آورد. عرض کردم: قربانت گردم! کاش سفره ایشان را جدا می کردی! امام علیه السلام فرمود:
« دست بردار، خداوند تبارک و تعالی، یکی است و پدر هم یکی و مادر هم یکی و پاداش، به اعمال است».
از این رو به جاست خادمان و برنامه ریزان بارگاه رضوی که نمایندگان آن حضرت در پذیرایی و میزبانی از زائران حرم رضوی به شمار میروند، با سعه صدر و رأفت تمام ،پناهندگان به کهف أمن و أمان رضوی را مورد لطف و تفقّد خویش قرار دهند و با رسیدگی و اکرام و اطعام و تحمّل ایشان، یاد و سیره معصومین علیهم السلام را زنده نگاه دارند.
فراموش نشود گاهی زائرانی با هیأتی ساده و فقیرانه، به شدّت مورد عنایت صاحب خانه اند و کوچکترین ناملایمتی نسبت به ایشان خلاف رضایت میزبان اصلی بزم زیارت ،حضرت علی ابن موسی الرضا علیه السلام است.
