گام 13
اصل غنی سازی اوقات خدمت و مدیریت زمان
مدیریت زمان عبارت است از در گردش نگه داشتن زمان و لحظات زندگی و مفید نمودن حداکثری آن .
مدیریت زمان یعنی استفاده بهینه از زمان با جدّیت و تلاش تمام و اجازه ندادن به دخالت ناروای امور در جریان اجرای برنامه ها.
مدیریت زمان یعنی استفاده حداکثری از زمان حداقلی برای رسیدن به اهداف.
و در یک جمله مدیریت زمان یعنی مهار عمر، سال، ماه ،هفته، روز، ساعت، دقیقه و ثانیه های زندگی.
در یک نگاه کلّی مدیریت زمان برای خدّام در چند بخش قابل بررسی است:
مدیریت زمان در حین خدمت
از جمله عوامل موفقیت در خدمت خالصانه به آستان مقدس اهل بیت علیهم السلام، مدیریت زمان در هنگام خدمت است .
توفیق حضور یافتن در بارگاه ملکوتی حضرت ثامن الحجج علیه السلام، فرصتی طلایی است تا خادمان حرم، ضمن انجام وظایف خود، از زمان تحت اختیار خود بیشترین استفاده را ببرند و با مدیریت صحیح زمان، ضمن افزایش کارآیی و بازدهی خود در خدمت به میهمانان و زایران، از لحظه لحظه عمر برای تقّرب و رشد هر چه بیشتر بهره برداری نمایند .
قال علی علیه السلام لمالک أشتر:
(فضع کلّ أمرٍ موضعه و أوقع کلّ أمرٍ موقعه.)
«و تلاش کن هر کاری را در جای خود و در زمان مخصوص خود انجام دهی ».
از آنجا که خادمان حرم در طول خدمت روزانه خود ساعاتی را به خدمت مستقیم مشغولند و ساعاتی را به استراحت میپردازند لازم است برای هر دو زمان خود برنامه ریزی نمایند .
به عنوان مثال برای ساعات خدمت در کنار انجام وظایف ،به انجام این برنامه ها توجه شود:
ذکر گفتن خصوصاً مداومت بر صلوات و استغفار .
خواندن نماز مستحبی در حال خدمت.
درس آموزی از ارادت خالصانه زایران به امام رضا علیه السلام.
تفکّر در عظمت مقام ولایت امام.
تمرین حسّ حضور در محضر امام .
استفاده از فضای معنوی و ملکوتی حرم برای سیر و سلوک و توجّه به حضرت حق و امام.
گفتگو و نجوای عاشقانه و خالصانه با امام .
دعا کردن برای برآمدن حاجات میهمانان و زایران و مشتاقان زیارت علی ابن موسی الرضا علیه السلام که موفق به زیارت آن حضرت نشده اند .
حفظ قرآن و مرور محفوظات خود (بطوری که با طی یک دوره آموزشی و استفاده از اوقات خدمت میتوانند در کوتاهترین زمان، کل قرآن را حفظ نمایند).
قرائت اذکار مخصوص هر ماه و اذکار مستحّب ساعات شبانه روز.
هدیه کلامی یک حدیث یا یک آیه به زایران به عنوان سوغات معنوی .
امر به معروف و نهی از منکر و تلاش برای معرفت افزایی زائران.
انجام زیارت نیابتی کوتاه، اگر چه با یک سلام کوتاه باشد و هدیه آن به مؤمنین و مؤمنات بد وارث و بی وارث، پدران و مادران و فرزندان بلا واسطه معصومین علیهم السلام و آندسته از عاشقان امام رضا علیه السلام که در حسرت زیارت ایشان می سوزند و موفق به زیارت حضرتش نمی شوند.
مدیریت زمان در ساعت استراحت
خدّام محترم میتوانند از ساعات استراحت خود با یک برنامه ریزی دقیق استفاده های گوناگونی ببرند مانند:
خواندن نمازهای مستحبی .
حفظ اولیه قرآن .
گذراندن دورههای آموزشی حرم .
انتخاب یک سیر مطالعاتی معرفتی و طی کردن آن .
ختم قرآن .
زیارت سائر امامان از حرم ملکوتی آستان قدس.
کمک به مدیریت زمان زائران
توقعّ دیگری که در کنار مدیریت زمان خویش، از خادمان حضرت رضوی مورد انتظار است، مدیریت زمان زایران می باشد. خادمان حرم عملاً میتوانند الگویی مناسب برای دوری از اتلاف عمر و بهره برداری معنوی زوّار باشند. تذکّرات مشفقانه خادمین و راهنمایی زایران در جهت چگونگی استفاده از اوقات زیارت و هدایت ایشان به سوی کارهای مفیدتر و نظم بخشی به امور، کمک شایانی در مدیریت زمان زوّار به حساب می آید .
به عنوان نمونه برخی از تذکرات و ارشادات خادمین به زایران میتواند در این موارد باشد:
اطلاع رسانی نسبت به زمان و مکان برگزاری جلسات سخنرانی و معرفتی.
اطلاع رسانی از زمان و مکان دعاها در حرم .
راهنمایی جوانان و نوجوانان نسبت به برنامه های آماده شده ویژه این گروه در حرم.
اطلاع رسانی درباره عبادات، نمازها و دعاهایی که در طول ماه و روز، زمانی خاص دارند .
معرّفی کتابخانه های حرم، واحدهای فرهنگی و آموزشی حرم و…
راهنمایی و آموزش آداب زیارت به زوّار
گام 12
اصل الگو بودن برای دیگران
از جمله انتظارات به حقّ و مهم از خادمین و حرم بانان امام رضا علیه السلام و اهل بیت علیهم السلام، الگو بودن برای دیگران و مراقبت عملی از خویشتن است، چرا که خدّام معزّز با تلاش برای الگو بودن، علاوه بر رشد شخصی و نیل به کمالات اخلاقی ، می توانند همچون تابلویی مجسّم، اخلاق و سیره حسنه پیشوایان خود و اهل بیت علیهم السلام را به تصویر بکشند که این مهم نه تنها از انتظارات امامان علیهم السلام و امام رضا علیه السلام بوده که از انتظارات زائران و مجاوران و میهمانان امام رضا علیه السلام نیز می باشد، چرا که زائران حرم رضوی توقعّ دارند هنگام ملاقات و مواجهه با خادمان حرم در کنار لذّت بردن از مجالست و ملاقات ایشان، به طور غیرمستقیم دهها پیام اخلاقی و تربیتی نیز دریافت نمایند. در این خصوص در روایات اهل بیت علیهم السلام آمده است:
امام باقر علیه السلام به فضیل فرمودند: دوستان ما را که دیدی، از جانب ما به ایشان سلام برسان و بگو: در نزد خدا از دست من برای شما کاری ساخته نیست، جز اینکه پارسایی پیشه کنید.
(فاحْفظوا ألسنتکم و کفّوا أیدیکم و علیکم بالصّبر و الصّلاة ان الله مع الصّابرین).
«پس زبانهای خود را حفظ کنید و دستهایتان را از ظلم و خطا بازدارید و بر شما باد به شکیبایی و نماز که خداوند با شکیبایان است».
امام صادق علیه السلام به پسر جندب فرمودند: « به گروه شیعیان ما پیام ما را برسان و به آنان بگو: مبادا راههای گوناگون شما را به بیراهه کشاند؛ زیرا به خدا سوگند که ولایت و دوستی ما، جز با پارسایی و سختکوشی در دنیا و همیاری و همدردی با برادران دینی به دست نیاید و کسی که به مردم ستم کند ،شیعه ما نیست».
جهت تحقّق این تحّول تربیتی در خود و تبدیل شدن به یک الگو، بهترین راهکار الگوبرداری و همسان سازی خود با سیره مبارک آن حضرت برای تقرّب صفاتی به آن پیشوای مهربان است ،چرا که خادمان بارگاه رضوی، شایسته ترین افراد برای الگوگیری از شخصیت معنوی و نورانی آن حضرت اند و لازم است با حسّاسیت و دقتّ تمام در تبعیتّ ایشان، تلاش کنند .
در اینجا به برخی از جلوه های رفتاری آن حضرت، خصوصاً درباره ارتباط با خدا و ارتباط با مردم می پردازیم .
ابراهیم بن عباس میگوید:
هرگز ندیدم امام رضا علیه السلام با سخنی بر کسی درشتی کند .
ندیدم سخن کسی را قطع کند تا اینکه گوینده از کلام فارغ شود .
هیچکس را در نیازی که توان برآوردنش را داشت، رد نمی نمود .
هرگز در حضور کسی پای خود را دراز نمی کرد .
در برابر همنشینش تکیه نمی داد .
ندیدم به کسی از وابستگان و یا غلامانش دشنام دهد .
ندیدم آب دهان بیندازد .
هرگز ندیدم در خنده خود قهقهه کند و خنده اش لبخندی بیش نبود .
هرگاه تنها میشد و سفره گسترده میگشت، وابستگان و غلامان، حتی دربان و مهتر اسبان را نیز بر سر سفره می نشاند .
در شب، کم خواب بود و بیداری اش فراوان و بیشتر شبها را تا صبح احیاء می گرفت .
فراوان روزه می گرفت و در سه روز از ماه، روزه را از دست نمی داد .
هر که گمان کرد نظیر ایشان را در فضیلت دیده است ،باور مکن.
در خصوص سیره امام رضا علیه السلام در بخشش و صله آمده است:
یسع بن حمزه میگوید در خدمت امام رضا علیه السلام با ایشان سخن می گفتم. گروه فراوانی در خدمت ایشان بودند و از حضرت پیرامون حلال و حرام می پرسیدند که مردی بلند قامت و گندمگون وارد شد و عرض کرد، سلام بر تو ای فرزند رسول خدا! مردی هستم از دوستداران تو و دوستداران پدران و نیاکان تو از حج باز می گردم. خرجی خود را گم کرده ام و چیزی ندارم تا خود را با آن به جایی برسانم. اگر صلاح میدانی، مرا به شهرم برسان. از فضل خدا توانگر هستم و هرگاه به شهر خود رسیدم، آن مقدار که به من داده ای، به عوض تو صدقه می دهم.امام علیه السلام فرمود: «بنشین. رحمت خدا بر تو باد!»امام علیه السلام به مردم رو کرد و با آنها سخن گفت تا همه پراکنده شدند و آن مرد ماند به همراه سلیمان جعفری و خیثمه و من .امام علیه السلام فرمود: «آیا به من اجازه می دهید به اندرونی روم؟ .»سلیمان عرض کرد: خداوند، شما را مقدّم بدارد! امام علیه السلام برخاست و داخل اتاق شد و اندکی باقی ماند و بیرون آمد و در را بست و دستش را از بالای در بیرون آورد و فرمود: «آن خراسانی کجاست؟». عرض کرد: اینجا هستم. امام علیه السلام فرمود:«این دویست دینار را بگیر و آن را کمک خرج خود کن و با آن، برکت بجوی و از سوی من صدقه نده و برو تا نه من تو را ببینم و نه تو مرا ببینی». آن مرد رفت. سلیمان به امام علیه السلام عرض کرد: قربانت گردم! با نظر بلندی بخشیدی و رحم کردی؛ امّا چرا چهره ات را از او پوشاندی؟ امام علیه السلام فرمود: «از ترس اینکه خواری خواهش را به سبب اینکه آن را برآوردم، در چهره اش ببینم. آیا این سخن پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را نشنیده ای که: «نیکویی کردن پنهانی، همسنگ هفتاد حج است و آنکه پرده از بدی بردارد ، بی یار وا نهاده میشود و آنکه بدی را بپوشاند، خدا او را می آمرزد؟». آیا این سخن پیشینیان را نشنیده ای که: هرگاه من برای طلب نیازی نزد او آیم، به سوی خانواده ام باز می گردم ،در حالی که آبرویم باقی است.»
همچنین درباره سیره امام رضا علیه السلام در عبادت نقل شده است:
عبد السلام بن صالح هروی گوید: در سرخس به در خانه ای رفتم که امام رضا علیه السلام را در آن محبوس کرده و به بندش کشیده بودند. از زندانبان اجازه ورود خواستم او گفت: نمیتوانی او را دیدار کنی. گفتم چرا؟ گفت: زیرا او گاه، در شبانه روز هزار رکعت نماز میگزارد. فقط در اول روز و قبل از زوال ظهر و هنگام زردی آفتاب، ساعتی از نماز دست میکشد و در این هنگام، در مصلّای خود نشسته است و با خدایش مناجات می کند.
ابراهیم بن عباس می گوید:
(کان الرضا علیه السلام قلیل النّوم باللّیل، کثیرا السّهر)
«امام رضا علیه السلام شب، کم می خوابید و بیشتر بیدار بود». امام رضا علیه السلام فراوان روزه میگرفت و روزه سه روز در ماه را ترک نمی کرد و می فرمود: «ذلک صوم الدّهر» این روزه روزگار است.
گام 11
اصل از همه بهتر بودن
یکی از عوامل ارزش آفرین و از سویی مسئولیت آفرین برای انسانها و موجودات، اضافه تشریفی، انتساب و وجود وابستگی آنها به خدا و یا انسانها و یا مکانهای مقدّس است ،چنانچه:
کعبه با آنکه أحجاری بیش نیست، به خاطر انتسابش به خداوند «بیتّ الله» نامیده شده و به مقدّ سترین خانه تبدیل گشته است .
ناقه (شتر) حضرت صالح به خاطر خلقت معجزه آسای آن ،«ناقة الله» نامیده می شود .
تربت مرقد امام حسین علیه السلام به خاطر انتسابش به سیدالشهدا علیه السلام، مقامی رفیع می یابد تا جایی که مانند خطّ قرآن حرمت یافته و احکامی خاص برایش وضع می گردد .
عصای موسی به خاطر انتسابش به موسی کلیم الله میراث نبوّت می شود و آیت حق می گردد .
سگی دنباله رو اصحاب کهف می گردد و به خاطر انتسابش با خوبان الهی در قرآن از آن به خوبی یاد می شود. این قاعده حتی در عالم الفاظ هم جاری است و اگر لفظ نکره ای به لفظی معرفه اضافه شود، با کسب معرفه از آن لفظ ،خود نیز معرفه و شناخته شده می شود.
بر این اساس وابستگی فکری انسان به انسانهای برتر و مقدّس و خدمت در بیوتات اهل بیت علیهم السلام سبب شرافت ،کسب اعتبار و مقام و منزلت اجتماعی خواهد شد .
حرمبانان و خادمان حرم رضوی علیه السلام نیز به بیت ولایت و امام رئوف علی ابن موسی الرضا علیه السلام وابسته اند و به همین دلیل از این امام بزرگوار و بیت مقدّس کسب قداست میکنند و ثواب عبادت آنان نیز مضاعف است، امّا به دلیل همین انتساب در صورت ارتکاب هر خطایی، عقاب خطای آنان نیز بیشتر از دیگران میشود، چنانچه همین حکم به نحوی دیگر درباره همسران نبی اکرم صلی الله علیه و آله و سلم به خاطر انتسابشان با بیت نبوّت جاری است .
قرآن خطاب به زنان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم میفرماید:
(یا نساء النّبی لستنّ کأحدٍ من النّساء…)
«ای همسران پیامبر، شما همچون یکی از زنان معمولی نیستید…»
(یا نساء النّبی من یأت منکنّ بفا حشةٍ مبینةٍ یضاعف لها العذاب ضعفین و کان ذلک علی الله یسیرا * و من یقنت منکنّ للله ورسوله و تعمل صالحاً نؤتها أجرهاً مرّتین و أعتدنا لهارزقا کریما) احزاب/31-30
«ای همسران پیامبر! هر کدام از شما گناه آشکار و فاحشی مرتکب شود عذاب او دو چندان خواهد بود و این برای خدا آسان است.* و هر کس از شما برای خدا و پیامبرش خضوع کند و عمل صالح انجام دهد، پاداش او را دوچندان خواهیم ساخت و روزی پر ارزشی برای او آماده کرده ایم».
در روایات متعددی از اهل بیت علیهم السلام بر حفظ این شأن و انتساب تأکید شده و اینکه منتسبین به بیت ولایت با مراقبت از اعمال خویش می توانند به مقام «مناّ اهل بیت» نائل آیند و گرنه از این مقام ساقط خواهند شد .
امام مهدی(عج) در نامه خود به شیخ مفید میفرمایند:
(فلْیعْمل کلّ امری منکم بما یقرب به من محبّتنا و لیتجنّب ما یدنیه من کراهتنا و سخطنا فإنّ أمرنا بغتةً فجأة حین لا تنفعه توبة و لا ینْجیه من عقابنا ندمٌ علی حوبةٍ)
«هر یک از شما باید کاری کند که به محبتّ ما نزدیک شود و از کاری که او را به نفرت و خشم ما نزدیک میسازد، دوری کند، زیرا که قضیه ظهور ما ناگهانی و بیخبر اتفاق میافتد به طوری که دیگر نه توبه ای به حالش سودمند می افتد و نه پشیمانی از گناه او را از کیفر ما می رهاند».
حمّاد بن لحّام از حضرت صادق علیه السلام نقل می کند که پدرش فرمود: «فرزندم! تو هم اگر بر خلاف عمل من رفتار کنی ،فردای قیامت با من در یک منزل فرود نخواهی آمد. (إنکّ إن خالفتنی فی العمل لم تنزل معی غداً فی المنزل) سپس فرمود: خداوند عزوجل نپذیرفته است که مردمی ولایت و دوستی عده ای را بپذیرند و برخلاف کردار آنها عمل کنند و با این حال، روز قیامت با آنها هم منزل و هم درجه شوند. به خداوند کعبه سوگند که هرگز چنین نشود».
امام صادق علیه السلام نقل میکند که: من و پدرم بیرون آمدیم تا اینکه به میان قبر و منبر(رسول خدا) رسیدیم. جمعی از شیعیان در آنجا بودند. پدرم به آنها سلام کرد و آنها جواب سلامش را دادند . آنگاه پدرم فرمود: «به خدا سوگند که من بوی شما و روح شما را دوست دارم. پس با پارسایی و کوشیدن در عمل خود، مرا در این محبتّ یاری رسانید و بدانید که ولایت و دوستی ما جز با پارسایی و کوشش به دست نمی آید. هر کدام از شما بنده ای را به امامت برگزیند باید به کردار او اقتدا و عمل کند». امام صادق علیه السلام می فرمایند:
(إیاکم أنْ تعْملوا عملاً یعیرونا به، فانّ ولد السّوء یعیر والده بعمله کونوا لمن انقطعتم إلیه زیناً و لا تکونوا علیه شیناً)
«مبادا کاری کنید که به سبب آن ما را سرزنش کنند؛ زیرا به سبب کردار فرزند بد، پدر او سرزنش میشود. برای کسی که به او دل سپرده اید (امام خود)، مایه آراستگی باشید و باعث ننگ و زشتیاش نباشید».
قال الصادق علیه السلام:
(إنّ الحسن من کلٍّ حسنٌ و إنه منک أحسن لمکانک منّا)
«هر کار نیکو از هر کسی نیکوست و از تو به خاطر جایگاهی که نسبت به ما داری نیکوتر».
به همین دلیل انتظار اهل بیت علیهم السلام از وابستگان نسبی و معنوی خود (خدّام، شاگردان و شیعیان) رعایت ضوابط دینی و اخلاقی تا سر حدّ نیل به مقام بهترین هاست.
گام 10
اصل آراستگی و معطّر بودن خدّام
از جمله آداب حضور در محضر خاصّ الهی چون مساجد ،آراستگی و استفاده از بوی خوش است. قرآن کریم می فرماید:
(خذوا زینتکم عند کلّ مسجدٍ)
«زینت خود را در هنگام مسجد رفتن برگیرید».
این ادب ویژه در نماز که همان حضور بندگی در محضر عبادت و پرستش حقتعالی، است اهمیت ویژه ای دارد، تا آنجا که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می فرمایند:
(حبّبْ إلی من دنیاکم النّساء و الطّیب و جعلتْ قرّة عینی فی الصّلاة)
«من از دنیای شما سه چیز را دوست دارم: زن، بوی خوش و (نماز را و) روشنی چشم من در نماز است ».
شیخ صدوق در تبیین معنا و حکمت این سخن گهربار نبوی صلی الله علیه و آله و سلم آورده است:
(… زیرا مراد پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم از این حدیث فقط نماز بود، چرا که فرموده است: «دو رکعت نمازی را که شخص همسردار به جای آورد، نزد خدا برتر از هفتاد رکعت نمازی است که شخص بی همسر بخواند.» این است و جز این نیست که زنان نزد ایشان محبوب بودند فقط به خاطر نماز، و همچنین فرمود:
«دو رکعت نمازی که انسان معطّر بخواند از هفتاد رکعت نماز شخص غیر معطّر برتر است» و همانا عطر محبوب پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بود به خاطر نماز و آنگاه فرمود: «روشنی چشم من در نماز است» زیرا اگر مرد خود را معطّر کند و ازدواج نماید امّا نماز نخواند، در ازدواج و استفاده از عطر هیچ فضل و ثوابی برایش نخواهد بود).
از اینرو استفاده از بوی خوش در کنار آراستگی ظاهر بویژه برای خدّام حرّم به عنوان رعایت ادب حضور در محضر خلیفه خدا روی زمین، أمری شایسته و بجاست که زمینه برقراری ارتباط آسانتر با خدا و اهل بیت علیهم السلام را برای ایشان فراهم میآورد و به همین دلیل است که زایران قبل از زیارت به غسل زیارت، پوشیدن لباسهای نظیف و استفاده از بوی خوش فرمان داده شده اند .
روایات متعددی از سوی معصومین علیهم السلام در خصوص استفاده از بوی خوش وارد شده است که به برخی از آنها اشاره می کنیم:
امام رضا علیه السلام فرمودند:
(لا تترکوا الطّیب فی کلّ یوم، فإن لم ت قدر فیومٌ و یومٌ، فإن لم تقدروا ففی کلّ جمعةٍ)
«استفاده از بوی خوش را هیچ روزی ترک نکنید و اگر نتوانستید یک روز در میان و اگر نتوانستید حداقل هر جمعه از بوی خوش استفاده کنید ».
امام صادق علیه السلام فرمودند:
(کان رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم ینْفق فی الطّ یب أکثر ممّا ینْفق فی الطّعام)
«رسول خدا علیه السلام برای عطر بیشتر از غذا خرج می کرد».
(منْ تطیب بطیبٍ أوّل النهار و هو صائمٌ لم یفْقد عقْله)
«کسی که روزه دارد اگر در اول روز به خود عطر زند ،عقلش را از دست نمیدهد ».
گام 9
اصل زینت امام بودن، نه امام را زینت خود قرار دادن!
دوستان و شیعیان اهل بیت علیهم السلام بنابر انگیزه دوستی خود به آن بزرگواران به چند گروه تقسیم می شوند، برخی اهل بیت علیهم السلام را سپر اهداف دنیایی خود و کسب اعتبارات دنیایی و زینت خود قرار میدهند و در پشت نقاب شیعه گری و خدمتگزاری به این خاندان در پی جلب توجه دیگران و کسب وجهه دنیایی اند که جایگاهی نزد اهل بیت علیهم السلام ندارند ،امّا برخی از دوستان خالص، که در پی جلب رضایت اهل بیتند با خودسازی و گردن نهادن به فرامین ایشان تا جایی پیش می روند که زینت امامان محسوب میگردند؛ این گروه که ارادتی خالصانه و بدور از شائبه های دنیوی دارند در پیشگاه امامان علیهم السلام از منزلتی والا برخوردارند .
روایات متعددّی از اهل بیت علیهم السلام در ردّ گروه اول و تأیید گروه دوم و دستور اکید مبنی بر زینت بودن شیعیان برای آن بزرگواران وارد شده است .
امام صادق علیه السلام فرمودند:
«مردم درباره ما بر سه گروهند: گروهی ما را دوست دارند چون منتظر قائم ما هستند تا از دنیای ما به نوایی برسند، اینان سخنان ما را می گویند و آنها را حفظ می کنند امّا به کردار ما رفتار نمی کنند. به زودی خداوند این عدّه را در آتش محشور خواهد کرد؛ گروهی ما را دوست دارند و سخن ما را می شنوند و به اعمال ما رفتار می کنند تا به نام ما مردم را بچاپند، خداوند شکم این عدّه را از آتش پر می کند و گرسنگی و تشنگی را برایشان مسلّط میکند. گروهی ما را دوست دارند و گفتار ما را حفظ می کنند و امر ما را اطاعت می نمایند و برخلاف کردار ما رفتار نمی کنند، اینان از ما هستند و ما از آنان».
«شیعه سه نوع است: دوستدار مهرورز (و أهل عمل) چنین شیعه ای از ماست. شیعه ای که خود را به ما می آراید و کسی که خود را (حقیقتاً با اقتدا) به ما بیاراید، ما مایه آراستگی او هستیم و شیعه ای که ما را وسیله ی ارتزاق خود قرار می دهد ،کسی که به وسیله ی ما ارتزاق کند به فقر گرفتار آید».
قال الباقر علیه السلام:
(الشیعة ثلاثة أصناف: صنفٌ یتزینون بنا و صنفٌ یستأکلون بنا و صنفٌ منّا و إلینا)
«شیعیان سه دسته اند: دسته ای به وسیله ما خود را میآرایند (با انتساب خود به ما برای خویشتن کسب آبرو و حیثیت میکنند) و دسته ای از طریق ما ارتزاق میکنند و دسته ای از ما هستند و بامایند».
قال الصادق علیه السلام:
(معاشر الشیعة، کونوا لنا زیناً و لا تکونوا علینا شیناً، قولوا للناس حسناً و احفظوا ألسنتکم و کفّوها عن الفضول و قبیح القول.)
«ای گروه شیعیان! زیور ما باشید و مایه ننگ و زشتی ما نباشید. با مردم، نیکو سخن بگویید و زبانهایتان را نگهدارید و آنها را از زیان گویی و زشت گویی باز دارید».
ابو ربیع شامی گوید: بر امام صادق علیه السلام وارد شدم. دیدم اتاق پر از جمعیت است و از خراسانی و شامی تا دیگر نقاط در آنجا حضور دارند و من جایی برای نشستن نیافتم. حضرت که تکیه داده بود، (راست) نشست و آنگاه فرمود: ای شیعیان آل محمّد! بدانید که از ما نیست کسی که در هنگام خشم خویشتنداری نکند و با همنشین خود خوش ننشیند و با کسی که با او خوش خلقی میکند، خوش خلق نباشد و با رفیق خود نیکو رفاقت نکند و برای همسایه اش همسایه خوبی نباشد و نمک هم نمک خود را پاس ندارد. ای شیعیان آل محمّد! تا میتوانید پرهیزگار باشید .« و لا حول و لا قوة إلاّ بالله»
گام 8
اصل خدمت خالصانه
یکی از ارزشمندترین عبادات اسلامی و از جمله مهمترین مسئولیتهای یک انسان مسلمان، خدمت رسانی و کمک به خواهران و برادران انسانی و دینی خود با قصد جلب رضایت خداوند متعال است. قرآن برقراری ارتباط با خدا را در کنار برقراری ارتباط با خلق ذکر کرده و در کنار دستور به اقامه نماز به عنوان سمبل ارتباط با حق، به پرداخت زکات به عنوان سمبل ارتباط عاطفی مالی با خلق فرمان داده است .
فرمان به انفاق، صدقه، قرض الحسنه، ایثار، تعاون به برّ و… همه و همه در راستای همین وظیفه انسانی و دینی است .امامان علیهم السلام در خدمت به خلق کوتاهی نمی کردند و آن را چون هدیهای ارزشمند از جانب خدا دوست می داشتند. چنانچه پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: «هنگامی که خداوند اراده کند نسبت به جمعیتی نیکی نماید هدیه گرانبهایی برای آنها می فرستد، عرض کردند: چه هدیه ای؟ فرمود: میهمان که با روزی اش وارد می شود و گناهان میزبان را با خود می برد و بخشوده می شوند ».
شهر آشوب در بیان سیره امام رضا علیه السلام نقل می کند:
«روزی حضرت رضا علیه السلام وارد حمّام شد. مردی بدون آنکه حضرت را بشناسد از ایشان خواست تا او را کیسه بکشند و گفت: (دلکّنی) «مرا کیسه بکش» و آن حضرت بدون درنگ از این خدمت استقبال کرد ».
بر مؤمن لازم است در خدمت به خلق همه را به چشم عزیزترین نزدیکان خود ببیند و دست محبتّ بر سر همگان بکشد تا بتواند به مقام «محسنین» نائل آید. حضرت علی علیه السلام در تعریف «محسن» می فرمایند:
(المحسن من عمّ النّاس بالإحسان).غرر الحکم /ص 388
«محسن کسی است که به همه مردم احسان کند».
پوریای ولی می گوید:
تا توانی به جهان خدمت محتاجـان کن
بـه دمـی یــا درمی یا قدمی یا قلمی
اهل بیت علیهم السلام در آموزش خدمت خالصانه در این زمینه، از همگان گوی سبقت ربوده اند، بی جهت نیست که خداوند این خاندان را در قرآن با نام «السّابقون السّابقون» خوانده است .خدمت خالصانه ای که در قبال آن انتظار هیچ پاداش و یا حتی تشکّری نباشد، چنانچه وقتی اهل بیت علیهم السلام سه روز روزه گرفتند و در هر سه روز افطار خود را به مسکین، یتیم و اسیر دادند و با آب افطار نمودند زبان حالشان چنین بود و خداوند در وصف این خدمت خالصانه ایشان فرمود:
(إنمّا نطعمکم لوجه الله لا نرید منکم جزاءً و لا شکوراً)
«همانا، تنها به خاطر خدا شما را اطعام کردیم و (در مقابل) از شما هیچ پاداش و یا تشکّری نمی خواهیم ».
در کنار خدمت خالصانه، در روایات از کوتاهی در خدمت و یا منت گذاشتن پس از خدمت و احسان به عنوان آفات خدمت، به شدّت پرهیز داده شده است .
ابوهارون میگوید: من در خدمت امام صادق علیه السلام بودم که به چند تن فرمود: چرا شما ما را سبک می شمارید؟ «ما لکم تستخفّون بنا» پس مردی خراسانی برخاست و گفت: به خدا پناه می بریم از اینکه به تو یا چیزی از اوامر تو بی توجّه باشیم و آن را سبک انگاریم .امام علیه السلام فرمود: آری تو خود یکی از کسانی هستی که مرا سبک می شماری. او گفت به خدا پناه می برم از اینکه شما را سبک بشمارم. امام علیه السلام فرمود: وای بر تو! آیا نشنیدی فلانی وقتی که ما نزدیک جحفه بودیم به تو می گفت: مرا به مسافت یک میل سوار کن که به خدا وامانده ام؟ و به خدا سوگند تو به او نگاه هم نکردی و هیچ پاسخی به او ندادی و او را سبک شمردی .
«من استخفّ بمؤمنٍ فینا استخفّ و ضیع حرمة الله عزّوجلّ»
«هر کس مؤمنی را سبک شمرد، ما را سبک شمرده و حرمت خدای عزّوجلّ را تباه ساخته است».
حضرت علی علیه السلام به مالک اشتر در خصوص پرهیز از منت گذاری فرمودند:
(و ایاک و المنّ علی رعیتک باحسانک أوالتّزیدّ فیما کان من فعلک…… فإنّ المنّ یبْطل الاحسان و التّزیدّ یذهب بنور الحقّ و…) 1نهج البلاغه /ص444
«مبادا هرگز با خدمت هایی که انجام داده ای بر مردم منت گذاری یا آنچه را انجام داده ای بزرگ بشماری… زیرا منتّ نهادن، پاداش نیکوکاری را از بین می برد و کاری را بزرگ شمردن، نور حق را خاموش می گرداند».
گام 7
اصل یقین به نظارت امام رضا علیه السلام
شیعیان اهل بیت علیهم السلام و بویژه ذریهّ، پیغمبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم و منتسبان به این خانواده مانند روحانیان، مدّاحان و بویژه خادمان ایشان لازم است اهل مراقبت از خود و اعمال خود بوده و با تقوا و پرهیز از خطا، آبرویی برای اهل بیت علیهم السلام باشند؛ تحصیل این مهم و موفقیت در مراقبت از خود، نیازمند درک حضور و نظارت خدا و معصومین علیهم السلام در زندگی ،افکار، اخلاق و اعمال ماست .
رعایت ادب حضور خدا و امامان علیهم السلام در حرم اهل بیت علیهم السلام که محضر خاص خدا و اولیای الهی است از اهمیت ویژه ای برخوردار میباشد و در این میان خادمان به عنوان کسانی که همواره در این محضر خاص توفیق حضور و خدمت می یابند به رعایت ادب آن از دیگران سزاوارتر و اولی ترند .
حرم حضرت علی ابن موسی الرضا علیه السلام، محل حضور دائمی ملائکه الهی، ارواح مقدس انبیاء و اولیاء و کانون تجلّی روح ملکوتی امام رضاست. در دعای اذن دخول می خوانیم:
(اللهمّ إنی أعتقد حرمة صاحب هذا المشهد الشّریف فی غیبته کما أعتقدها فی حضرته و أعلم أنّ رسولک و خلفاؤک علیهم السّلام أحیاءٌ عندک یرزقون، یرون مقامی و یسمعون کلامی و یردّون سلامی…)
«خداوندا، من به احترام صاحب این زیارتگاه شریف در زمان غیبت و پنهانیش اعتقاد دارم همانگونه که به زمان حضور وی معتقدم، (غیبت او برای من چون حضور اوست) و میدانم که پیامبرت و خلفای تو علیهم السلام زنده اند و نزدت روزی داده می شوند، جایگاه مرا می بینند، کلام مرا می شنوند و سلامم را پاسخ می گویند…"(مفاتیح نوین/ص219)
این عبارات بیانگر حیات معنوی امام و حضور و نظارت آن حضرت بر اندیشه، گفتار و رفتار ماست، تا آنجا که حتی جواب سلام ما را میدهند. بر این اساس لازم است با تقویت حسّ حضور در خویش، این نظارت امام بر زندگیمان را تصدیق و باور کنیم .
علاوه بر این شیعیان و زایران اهل بیت علیهم السلام و بویژه خادمان ایشان لازم است بدانند پرونده اعمال آنها هر هفته و بلکه هر روز به محضر امامان علیهم السلام عرضه می شود و معصومین علیهم السلام در صورت مشاهده عمل صالح در پرونده آنها، برایشان از درگاه الهی طلب فزونی توفیقات می کنند و در صورت مشاهده خطا ـ که البته برای یاران بسی اسباب شرمندگی است ـ برای آنان طلب مغفرت می کنند.
روایات متعددی گویای این حقیقت است که به چند نمونه آن اشاره می کنیم:
عبدالله بن أبان که در نزد حضرت رضا علیه السلام صاحب آبرو و مقام بود می گوید از امام رضا علیه السلام درخواست کردم که برای من و اهل بیتم دعا کنند، پس حضرت فرمودند: آیا من دعا نمیکنم؟ (و الله إنّ أعمالکم لتعْرض علی فی کلّ یومٍ و لیلةٍ) «به خدا سوگند روز و شب اعمال شما بر من عرضه میشود» راوی میگوید من این مطلب را بزرگتر و عجیب شمردم. پس حضرت به من فرمودند:آیا کتاب خدای عزوجل را نمیخوانی؟! «و قلْ إعملوا فسیری الله عملکم و رسوله و المؤمنون» به خدا قسم مقصود از مؤمنون دراین آیه علی ابن ابیطالب علیه السلام است.
یعقوب بن شعیب می گوید از امام صادق علیه السلام در تفسیر این آیه شریفه «و قل إعملوا فسیری الله عملکم و رسوله و المؤمنون» پرسیدم حضرت فرمودند: «منظور از «المؤمنون» در این آیه ی شریفه ائمه علیهم السلام هستند».
سماعه می گوید از امام صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: شما را چه می شود که پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم را ناخوش و اندوهگین می کنید؟ مردی گفت: ما او را ناخوش می کنیم؟! حضرت فرمودند:
(أما تعلمون أنّ أعمالکم تعرض علیه فإذا رأی فیها معصیةً ساءه ذلک فلا تسوءوا و سرّوه)
«مگر نمی دانید که اعمال شما بر آن حضرت عرضه می شود و چون گناهی در آن بیند، اندوهگین می کند؟ پس نسبت به پیامبر بدی نکنید و او را (با عبادات و طاعات خویش) مسرور سازید».
